दिवाळी

घनदाट तमाच्या तीरी -- तेजाच्या लक्ष ओळी ||

नाजूक, मोहक ज्योती -- आसमंत उजळती |

प्रकाश सुखाचा देती -- आकाशदीप घरोघरी |

रंग रांगोळीचे खुलती -- येई आनंदा भरती |

पखरण फुलांची जणू -- मीलन रंग-गंधांचे |

हास्याचा नाद भरे -- घराघरातून, मनामनातून |

वर्षा सुख-समृद्धीची -- करी आपुल्या जीवनी |

दुःख, दैन्य दूर सारे -- ही दिवाळी, ही दिवाळी |

तर अशी ही दिवाळी. दिवाळी म्हणल्यावर आठवतात त्या असंख्य मातीच्या पणत्या, दारावर झुलणारे आकाश कंदील, फुलापानांच्या तोरणाने सजलेली प्रवेशद्वारे , दारासमोरच्या रंगीत रांगोळ्या, फटाक्यांचा आवाज आणि धूर आणि अर्थातच दिवाळीचा फराळ. संपूर्ण भारतात हा दीपोत्सव साजरा होत असतो. अंधारात लखलखणाऱ्या पणत्या आणि आकाशकंदिलांनी आसमंत उजळलेला असतो. 

वसुबारस हा दिवाळीचा पहिला दिवस, त्या दिवशी सवत्सधेनूचे पूजन करण्याची प्रथा आहे. दिवाळीची सांगता तुळशीविवाहाने होते. वसुबारसचा दिवस म्हणजे द्वादशी त्याच्या दुसऱ्या दिवशी साजरी होते धनत्रयोदशी किंवा धनतेरस. धनत्रयोदशीच्या दिवशी वैद्यराज धन्वंतरीची पूजा करून उत्तम आरोग्य लाभावे यासाठी प्रार्थना केली जाते. त्यानंतर येते ती नरकचतुर्दशी . भगवान श्रीकृष्णांनी समस्त पृथ्वीवासीयांना छळणाऱ्या नरकासुराचा वध केला तो हा दिवस. दुष्ट शक्तीचा विनाश होऊन सत्प्रवृत्तींचा विजय झाला अशी श्रद्धा आहे. नरकचतुर्दशी नंतरचा दिवस लक्ष्मीपूजनाचा. धनधान्याची समृद्धी यावी म्हणून लक्ष्मीदेवीची पूजन केले जाते. त्यानंतर येते ती बलिप्रतिपदा -- भगवान विष्णूंनी, वामनावतार धारण करून त्रिखंडाचे राज्य जिंकून तिन्ही लोकीचे स्वामित्व मिरविणाऱ्या बळीची पाताळलोकामधे पाठवणी केली, तो हा दिवस. हाच दिवस दिवाळी पाडवा म्हणून साजरा केला जातो. पाडव्याच्या दिवशी पत्नी पतीचे औक्षण करून त्याचे आयुष्यमान वृद्धिंगत व्हावे अशी प्रार्थना करते. घरातील लहानथोरांचे संगोपन आणि सेवा करणाऱ्या गृहलक्ष्मीला म्हणजे पत्नीला पतीने काही भेटवस्तू देण्याची प्रथा आहे. त्यानंतरचा दिवस भाऊबीजेचा, त्याला यमद्वितीया असेही म्हणतात. हा दिवस बंधू भगिनींचा दिवस असतो. बहीण तिच्या भावाचे औक्षण करून त्याला दीर्घायुष्य प्राप्त व्हावे अशी प्रार्थना करते आणि भाऊ त्याच्या बहिणीला ओवाळणी देत असतो. दिवाळीची सांगता तुळशी विवाहाने होते. या दिवशी तुळशीचे पूजन केले जाते. 

असतो माsसद्गमय । तमसो माsज्योतिर्गमय ।

अर्थ: - सत्याचा साक्षात्कार होताच असत्याचा विलय होतो (आणि त्याचप्रमाणे) ज्योतीचा प्रकाश पसरताच  अंधार पराभूत होतो (नाहीसा होतो). 

असे आपल्या दृष्ट्या पूर्वजांनी सांगितले आहे. दिवाळीच्या सर्व प्रथा हाच संदेश प्रसारित करीत असतात

दिवाळीचे दिवस आणि त्यांच्या अनेक कथा आहेत, प्रत्येक दिवसाचे वेगळे महत्वही आहे. वाईटावर, चांगुलपणाचा विजय हा संदेश मात्र यातून नक्कीच मिळत असतो. दिवाळीच्या दिवसांमध्ये जशी घरादाराची सफाई, रंगरंगोटी करतात तशीच मनातली किल्मिषे झटकून टाकायची असतात. निराशेचा अंध:कार दूर सारून आशेचा दीप उजळायचा असतो. दुःख, दैन्य, अनारोग्य यांचा पराभव करण्यासाठी नव्या जोमाने प्रयत्न करायचे असतात.  वाईटातून चांगले घडवायचा निश्चय करणे हीच खरी दिवाळी. 

शुभ दीपावली !!! 

***